درمورد عوامل انحراف جامعه، ایشان سه عامل "تبلیغ" ، "تطمیع" و "تهدید" را عوامل اساسی انحراف جوامع معرفی می‌کند که در زمان معاویه، مقدمات شکل گیری واقعه عاشورا را فراهم می‌کردند. 

 وی راجع به عامل تبلیغ می‌گوید: عامل اول تبلیغات است که همه سیاستمداران سعی می‏کنند به وسیله آن، افکار مردم را عوض کنند و به جهتی که می‏خواهند سوق دهند. از آن جا که فرهنگ‏ها و جوامع فرق می‏کنند، کیفیت به کار گرفتن عوامل تبلیغاتی نیز فرق می‏کند. آن روز عوامل تبلیغاتی در درون جامعه اسلامی مسأله اومانیسم، پلورالیسم یا حقوق بشر امروزی نبود، کسی به این حرف‏ها گوش نمی‏داد، اسلام حاکم بود. مردم به پیغمبر صلی الله علیه و آله و خدا معتقد بودند، قرائت‏های گوناگون از دین و حرف‏هایی از این قبیل هم خریدار نداشت. ولی عوامل دیگری بود که می‏توانستند در تبلیغات از آنها استفاده کنند. از جمله ابزار تبلیغاتی مورد استفاده در آن زمان، هنر و ادب، به ویژه شعر بود. شعر در میان اعراب آن عصر جایگاه بسیار مهمی داشت [...] اما بین کسانی که به اسلام بیشتر گرایش داشتند آنچه برای آنها معتبر بود، قرآن و حدیث بود. لذا معاویه سعی می‏کرد کسانی را تقویت و تشویق کند که حدیث بسازند. ابوهریره یکی از حدیث‏سازان معروف است که خود علمای اهل تسنن درباره او کتاب‏ها نوشته‏اند [...] لذا معاویه بخصوص سه دسته قراء، شاعران و محدثان، را به کار می‏گرفت تا دستگاه تبلیغات منسجم و همه جانبه‏ای را به نفع خود به راه اندازد. 

 درمورد عامل تطمیع نیز بیان می‌کند: عده‏ای را با استفاده از ابزار شعر، حدیث و قرآن فریب می‏داد، اما همه تحت تأثیر این تبلیغات نبودند. روسای قبیله‏ها را بیشتر از راه تطمیع دادن پست و مقام، هدایا، جوایز سنگین و کیسه‏های طلا فریب می‏داد و آنها را مجذوب خود می‏کرد.[...] هنگامی که برای رئیس قبیله‏ای سکه‏های طلا را می‏فرستاد، کمتر کسی بود که در برابر آن سکه‏های طلا خاضع نشود. معاویه روسای قبایل را به این وسیله می‏خرید. 

 آیت‌الله مصباح در مورد عامل تهدید می‌گوید: و بالاخره سایر مردم جامعه را هم با تهدید، مطیع خود می‏کرد. کسانی که مخالفت می‏کردند، به محض این که به معاویه بد می‏گفتند و انتقاد می‏کردند، فوراً جلب می‏شدند، آنان را کتک می‏زدند، زندانی می‏کردند، و در نهایت می‏کشتند.

 معاویه خیلی راحت با این سه عامل «تبلیغ» به وسیله شعرا، محدثین و قراء، و عامل «تطمیع» نسبت به روسای قبایل و اشخاص سرشناس، و عامل «تهدید» نسبت به سایر مردم، و به کارگیری این ابزارها جامعه را به سوی اهداف شیطانی خود منحرف کرد.

 ادامه دارد